WARNING: This article may be overly Ruthenian. If you suffer of heart conditions or light or severe ruthenophobia (present with some Ukrainians and even some Ruthenians), it is recommended for you to leave this blog and calm yourself with a bottle of "Obolon".
Мак, число 5 за 2009. рок, септембер-октобер:
Руснаци и Зомбор
История
Перши озбильнєйши вязи Зомбора и нашого народу почали 17. януара 1751. року кед подписани контракт о насельованю двасто руских фамелийох на пустару Вельки Керестур хтори подписал Франц Йозеф де Редл, совитнїк царици Мариї Терезиї и админстратор кральовского-державного Бачского дистрикту (Бачскей жупаниї). Тот контракт достал Михайло Мункачи, шлєбодняк зоз валалу Червеного у жупаниї Берег, хтори вербовал и приведол руски фамелиї до пустари Вельки Керестур. Зомбор перше бул шедзиско Бачскей, а од 1810. року постава шедзиско Бач-Бодрожскей жупаниї. У тей жупаниї були и места зоз значнєйшим руским жительством: Руски Керестур, Коцур, а од развояченя Шайкашского батальону 1873. року и Дюрдьов и Ґосподїнци. По попису зоз 1910. року, Руснаци були пияти по велькосци народ у Бач-Бодрожскей жупаниї, зоз числом од 10760 жительох. У самим Зомборе по попису зоз 1910. року жило лєм тройо пирпаднїикох рускей националней заєднїци. Попис зоз 1921. року, хтори направени у новей держави, Кральовини Сербох, Горватох и Словенцох, указує пременки. У Историйним Архиве Зомбора ми нє бул доступни попис гражданох по народносци, алє ми були доступни пописи по виросповиданю и мацеринским язику. У Зомборе теди жило 57 грекокатолїкох. Цо ше дотика язику, руского язика нєт, алє ту постої рубрика котра наводзи число од 166 жительох хторима мацерински язик такволани «други славянски язик», хтори нє припада южнославянскей ґрупи язикох.
Административни центер
Як административне шедзиско рижних обласцох през роки, Зомбор у своєй юрисдикциї и териториї значнєйше населєни руским жительством, як Коцур, Руски Керестур, Дюрдьов и Ґосподїнци, цо уж спомнуте у горнєй часци тексту. Зоз периоду кеди Зомбор бул шедзиско Бач-Бодрожскей жупаниї, пренашол сом два документи написани под час периода Австрийского царства котри у историї познати як Бахов апсолутизем (наволани по тедишнїм министру нукашнїх дїлох Австриї, баронови Александрови фон Бахови, хтори у периодзе хтори тирвал од 1849. до 1859. року). То два писма, а обидва ше дотикаю истей теми: жителє Руского Керестура ( у писме написаним на нємецким язику, валал наволани як Керестур) и Коцура, послали писмо жалби прето же учителє поставени до керестурскей и коцурскей школи нє знали бешедовац по руски. Датум на керестурским писме 9. юний, а на коцурским писме 20. юний 1857. року. Ище єдна интересантна вяза Руснацох/Русинох и Зомбора ше дотика др Йована Лалошевича (1870 – 1935), познатого зомборского адвоката и першого предсидателя Народней управи за Войводину у Новим Садзе 1918. року. Вон наступел 1914. року як заступнїк одбрани у такволаним Мармарошским процесу за зраду держави. У тим судским поступку, ґрупа Руснацох/Русинох зоз Мармарошу у нєшкайшей Румуниї була обтужена за зраду держави прето же сцела превесц їх сонароднїкох хтори там жили зоз грекокатолїцкого до православного виросповиданя. У Зомборе добивал гроженя у хторим бул обтужовани за зраду. Зомбор як административни центер мал и вельку улогу у школованю руского просвитного кадру, понеже вельке число руских учительох ше школовало у зомборскей Учительскей школи (хтора од 1972. року постала Педаґоґийна академия, котра пременєла мено и функцию 1993. року кед постала Учительски факултет, а од 2006. року ноши мено Педаґоґийни факултет). Библиотека Педаґоґийного факултету ма вельке число виданьох на руским язику, а интересантни факт то же и електронски каталоґ библиотеки того факултету ма опцию претпатрунку на руским язику.
Познати Руснаци у Зомборе
Цо ше дотика познатих Руснацох хтори жили и робели у Зомборе, число нє вельке, алє ше шлєбодно може повесц же тоти людзе забераю важне место у историї Зомбора, историї Руснацох, а даєдни и у обидва. Гоч сом нє пренашол доказох, вери ше же Руснак бул Карло Биєлицки, народзени у Кули 1813 року. Вон бул главни финансийни службенїк у Царскей и Кральовскей срезкей финансийней управи, алє бул и снователь Городскей библиотеки у Зомборе 2. януара 1859. року. У библиотеки робел як секретар и библиотекар задармо до 1874. року. У библиотеки остал як руководитель роботи и рахунководитель до шмерци 16. фебруара 1878. року. Поховани є у Зомборе два днї познєйше. У Зомборе жил и академски маляр и скулптор Евґен Е. Кочиш, тиж так народзени у Кули, 1922. року. Уметнїцку академию закончел у Заґребе, у класи єдного од найважнєйших горватских и юґославянских скулпторох, Антуна Ауґустинчича. У Зомборе жил и робел до шмерци, 1972. року. У Зомборе є и поховани. Познати руски писатель, просвитни роботнїк, атлетичар (участвовал на Олимпийних бавискох у Берлинє 1936. року) и спортски тренер, Яким Яша Баков (1906 - 1974), у Зомборе робел як професор у ґимназиї од 1934. до 1941. року. У Женским рукометним клубе Зомбор, под час найвекших успихох того клубу, дзеведзешатих рокох прешлого вику, бавела наша найпознатша рукометашка Злата Паплацко, хтора и нєшка ґолман женскей рукометней репрезентациї Сербиї.
Нєшкайше станє
Нєшка, лєм Руски Керестур и Кула, як места зоз значнєйшим числом руского жительства, маю юрисдикцию Зомбора, як часц Заходнобачского округу. Овласценя округу нє вельки, та єдини знак же у околїску Зомбора жию Руснаци до нєдавно бул єден од надписох на централним будинку зомборскей Пошти хтори на руским язику, алє вон вецей нє стої. У стреднїх школох (найвецей у Медицинскей школи «Др Ружица Рип», Стреднєй польопривредней школи и Стреднєй школи «Святи Сава», хтора задлужена за образованє школярох у доменє услугох) єст школярох зоз руских штредкох. У Зомборе иснує и Дом за школярох стреднїих школох хтори хасную и спомнути руски школяре. По попису жительства зоз 1991. року, у Зомборе жило 69 Руснацох, а по найновшим попису зоз 2002. року число Руснацох остало исте. Мале число остава и проблем обстояня у наступним периодзе. Найвекши проблем тот же нєшкайши дзеци зомборских Руснацох у найвекшей мири нє свидоми свойого руского походзеня, а тоти хтори и знаю же Руснаци, углавним нє бешедую по руски, прето же их нїхто нє научел. То зоз подписнїком тих шорох нє случай.A sad zdravo. I nadam se da ću češće navraćati ovde i da će biti likova koji će me iščitavati. (Uskoro i na srpskom!)
